Voor deze stedentrip hebben we geen vaststaand dagprogramma. Reisleider Theo Leerintveld heeft jaren in deze stad gewoond en kent Vilnius op zijn duimpje. Hij neemt zijn reizigers elke dag vanaf 09:30 uur mee op een interessante excursie in de stad (en de nabije omgeving). Afhankelijk van het weer, openings- en sluitingstijden en andere externe factoren bepaalt hij het dagprogramma ter plekke. Na de (optionele) lunch heb je steevast vrije tijd om een museum te bezoeken of te relaxen. 's Avonds wordt er elke dag gezamenlijk gedineerd (voor wie die willen), uiteraard alleen indien het culturele avondprogramma dat toelaat. In de loop der jaren heeft de reisleider in Vilnius een groep vrienden en kennissen opgebouwd, met een van hen hebben we een interessant 'vraag en antwoord gesprek' over 'het dagelijkse leven in Litouwen en Vilnius. Voor onze groepen is dit steevast een van de hoogtepunten van deze reis. Ook is het mogelijk om (optioneel) uitstapjes te maken naar de grootste waterburcht van Europa (Trakai) en de oude hoofdstad uit de Interbellum-periode: Kaunas.
Vilnius kent een zeer rijke geschiedenis. De stad wordt omringd door zeven lieflijk beboste heuvels en wordt doormidden gekliefd door de Neris rivier, die in het hart van de stad ook de Vilnia ontmoet. Sinds 1323 verschijnt de stad op het wereldtoneel, vooral dankzij grootvorst Gediminas die kooplieden, architecten, metselaars en schilders de opdracht gaf om een nieuwe hoofdstad te bouwen. En dat is ze met verve gelukt. Rondom de machtige burcht Gedimino Kalnas ontstond een levendige stad met drie kilometer lange robuuste vestigingsmuren. En al zijn die grotendeels verdwenen, Vilnius heeft nog steeds een geweldige uitstraling. Vooral de 26 (!) parmantige kerktorens geven de stad een machtige uitstraling. Ondanks dat de stad door de vele oorlogen het nodige heeft geleden, herbergt de stad nog steeds een boeiende mix van meer dan 300 (!) architectonische meesterwerken en talloze kronkelende Middeleeuwse straatjes, herinnerend aan de tijd dat de gecombineerde Pools-Litouwse staat tot een van de machtigste van Europa behoorde. Daarnaast verleent de alomtegenwoordige kleurrijke barok de stad een unieke flair.
Uiteraard verkennen we tijdens onze dagelijkse wandelingen het Kathedraalplein, van oudsher het kloppende hart van de stad. De imposante verblindend witte kathedraal, het Bisschoppelijk paleis, kerken, kloosters en heidense cultusplaatsen verraden dat hier wereldse en geestelijke macht samen kwamen. Op een (verre) steenworp afstand ligt het oudste universiteitscomplex van de Baltische Staten. Dit eeuwenoude terrein beslaat een uitgestrekt terrein met 11 binnenplaatsen en gebouwen uit de zestiende eeuw. De boekenwinkel met zijn imposante plafondschilderingen en de sterrenwacht zijn de meest indrukwekkende bezienswaardigheden hier.
Een wandeling over de meest bekende winkelstraat, Gediminas Avenue, die de drie grote pleinen van de stad met elkaar verbindt, leidt ons naar de volgende hoogtepunten. Het Dramos Teatras, met drie in het zwart geklede figuren met gouden hoofden, is een van de theaters waar we mogelijk voorstellingen kunnen bijwonen. Halverwege de wandeling, pal tegenover het Lukiskiu Aikste (het eerste plein in Oost-Europa waarop het standbeeld van Lenin van zijn sokkel werd getrokken), vind je het voormalige KGB-hoofdkwartier waar duizenden tegenstanders van het regime gefilterd en gedood werden. In de kelders van het naargeestige complex kan je een bezoek brengen aan de cellen, terwijl erboven een indrukwekkend eerbetoon is te zien aan deze minder prettige tijden.
Op het einde van de Gedeminas straat vind je de parlementsgebouwen. Aan de overkant van de drukke straat kan je een bezoek brengen aan de glanzende zilveren koepels van de Russische-orthodoxe Maria-verschijningskerk uit 1903, een van de vele bewijzen dat nog niet zo heel lang geleden de gezworen vijand (Rusland) de scepter zwaaide. Woon hier - of in een van de vele andere orthodoxe kerken- een mis mee, maar neem de tijd. Vaak duren deze godsdiensten iets van drie uur, maar mede door de vele tradities en het fantastische gezang verveelt het echter geen moment.
Aan de andere kant van de oude stad, maar slechts een wandeling van een klein half uur verderop, ligt de Ausros Vartai, de Poort van het Morgenrood. Het is de enige van de negen stadspoorten die bewaard is gebleven. Grootste attractie is hier het icoon van de Zwarte Madonna, een van de belangrijkste devotie beelden van de rooms-katholieke bevolking. Maar omdat ook het orthodoxe geloof er wonderen aan toekent, heeft het de Russische bezettingsperiode overleefd. Duizenden bedevaartgangers gaan hier vaak letterlijk op hun knieën om hun dank te betuigen aan de wonderen die het eikenpaneel blijkbaar verricht.
De nabijgelegen barokke St. Theresia kerk en de Russische Kerk van de Heilige Geest zijn eveneens imposante godshuizen. Vooral de laatste is zeer bijzonder, mede vanwege de stoffelijke resten van de martelaren Antonius, Ivan en Eustachus die hier te zien zijn. Al sinds hun dood in 1347 zijn deze drie heren heilig verklaard. Afhankelijk van het jaargetijde zijn ze -statig gelegen in een glazen kist- gehuld in witte, zwarte of rode gewaden. In dit gedeelte van de stad word je trouwens overspoeld met kerken, kloosters en andere geestelijke gebouwen. Voor wie van cultuur houdt, het imposante gebouw van de Filharmonija organiseert al sinds 1902 concerten, toneel en andere voorstellingen. De akoestiek en de inrichting van deze zaal mag je niet missen.
Aan de noordoost kant van de stad, waar de wijk Antakalnis begint, vind je de Petrus- en Pauluskerk. In 1675 werd het opgeleverd door de Italiaanse architect Frediani en pal daarna verfraaid door zijn landgenoten en beeldhouwers Capone en Pensa. De muren en het plafond zijn tot de laatste millimeter gevuld met stucwerk van mythologische en bijbelse taferelen, aangevuld met unieke afbeeldingen van planten, dieren, vruchten, bloemen en bladwerk. Meer dan 2.000 figuren vind je hier, waaronder een dansende duivel in verschillende poses. Een ware lust voor het oog is de reusachtige kroonluchter die onder de koepel hangt.
Iets verderop langs de Neris vind je het moderne Vilnius met een skyline die je eerder in de zakendistricten van Londen of Frankfurt verwacht. In deze wijk vind je het Opera- en Ballettheater dat enkele jaren voor de Russische overdracht werd voltooid. Alhoewel het in wezen een enorm lomp betonnen geraamte is, is het door de fraaie aankleding met graniet, marmer, rood keramiek, koper, hout en glas nog een fraai bouwwerk geworden. Vooral de lampen binnen zijn van een adembenemende schoonheid. Tijdens ons verblijf hopen we een van de 1150 beschikbare plekjes te bemachtigen voor een van de vele ballet en operavoortellingen die hier met grote regelmaat plaatsvinden.
Voordat we de wijk Uzupis uitgebreid gaan verkennen, genieten we eerst nog van de architectonisch parel van de St. Annakerk. 'Deze kerk zou ik op handen naar Parijs willen dragen', zou Napoleon gebezigd hebben toen hij in Vilnius aankwam. Deze parel van slechts twintig meter lang is innemend door de bakstenen façade, uitgevoerd in 33 verschillende kleuren rood. Buurman de Bernardijnse kerk is tevens een bezoek waard. Deze laatgotische kerk was ooit onderdeel van de stadsmuren, in de buitenmuur zie je nog verschillende schietgaten. Pal achter deze kerken ligt het mooiste park van Vilnius, waar je je in elk jaargetijde kan vergapen aan de gevarieerde planten en bomen.
In deze wijk ligt tevens het barnsteen museum, waar je op een interessante manier uitleg krijgt over het versteende hars. Een verdieping hoger kan je je helemaal suf kopen aan de meest prachtige amber attributen en sieraden. In de wijk Uzipis, anno nu de grootste kunstenaarskolonie van de stad, vermaken we ons met de (vaak) hilarische verhalen rondom het ontstaan van de republiek Uzipis. Gids Theo kent de leukste anekdotes over deze alternatieve vrijstaat. Bij mooi weer kunnen we hier een (pittige) wandeling maken naar de heuvel met de drie witte kruizen, die van elk plekje in de stad te aanschouwen zijn.
Uiteraard slaan we ook het Joodse Vilnius niet over. Na de Poolse steden Warschau (grootste joodse gemeente), Lodz (grootste joodse handelsstad) was Vilnius de stad met het hoogste aantal meest politiek bewuste joden. Van de bevolking van ruim 40% die de stad tot aan de Tweede Wereldoorlog telde, overleefde slechts 6% de vernietigingskampen van de Nazi's. Het overgrote merendeel werd op een gruwelijke manier om het leven gebracht in de bossen van het 7 km verderop gelegen Panarai.
Van de 96 gebedshuizen die de stad ooit telde, is er nog maar een synagoge over. Helaas zijn er in de rest van de stad nog maar bitter weinig plaatsen over die herinneren aan de tijd dat de joden het ritme van de stad bepaalden. Met de mensen stierf ook de bloeiende joodse cultuur van het 'Jeruzalem van het Oosten'. Reisleider Theo neemt je mee op een wandeling door het hart van de joodse getto's 1 en 2, slechts gescheiden van elkaar door de ...Duitse straat.
Wie nog niet genoeg dood en verderf gezien heeft, mag met Theo een dezer dagen een wandeling maken over de begraafplaatsen van Vilnius. Net als die in Riga zijn ze zeer de moeite waard vooral dankij de indrukwekkende oude grafkruizen, grafstenen met foto's van de gestorvene en de witgeverfde bankjes. Vooral de begraafplaatsen van Rasu, Saules, Bernardinu en Antakalnis zijn de moeite waard. Op onze laatste dag vertrekken we erg vroeg naar de luchthaven, waarna je nog in de (vroege) ochtend weer landt op Nederlandse bodem.
