Cuba Libre

2002: de rij wachtenden voor de paspoortcontrole op het vliegveld van Holguin is groot. Als ik aan de beurt ben, loop ik langzaam naar een klein hokje. De douanebeambte bekijkt mijn paspoort en bladert vol aandacht door de bladzijden met vele stempels. Op zijn vaalgroene legeruniform zit een klein speldje van Che Guevara ( huiskamervraag, waarom noemden ze hem Che?). De weken daarna zal ik de beeltenis van Che nog ontelbare keren zien: op flatgebouwen, fabrieks­complexen, T-shirts enz. Driftig zet de besnorde man twee stempels in het aparte entreevisum. Kapitalistische landen hoeven zo niet te weten dat je als toerist een communistisch land hebt bezocht. Enkele seconden later gaat een belletje. Het hekje dat mij scheidt naar de heilstaat Cuba gaat open.

december 2016: de man die onsterfelijk leek, die honderden moordaanslagen overleefde, is uiteindelijk toch in handen gevallen van Magere Hein. In Miami werd door ballingen gefeest, in Cuba werd dagenlang gerouwd om het overlijden van El Comandante. Is Fidel Castro, die wereldgeschiedenis schreef en gezien werd als de bevrijder van Latijns-Amerika, de iconische held van de arbeidersklasse óf een meedogenloze dictator die mensen liet martelen en executeren. Waarschijnlijk beide, oordeel zelf. Kijk je naar wat El Lidre voor zijn land heeft betekend, dan neem je je petje af: 85% van de gezinnen hoeft geen huur te betalen, elke werkende vrouw krijgt een jaar lang zwangerschapsverlof, gezondheidszorg en onderwijs zijn gratis (16% van het nationaal inkomen wordt besteedt aan onderwijs, in Nederland 5%).

Een ander feit is dat het zonnige eiland overvolle gevangenissen heeft. Niet omdat er zoveel criminelen zijn, integendeel, maar vrijheid van mening is daar net zo zeldzaam als Fries stamboekvee op de Zuidpool. Daarom cultiveren Cubanen hun eigen geluk volgens het principe van de zonnewijzer: ‘Horas non numero nisi serenas’, ik tel slechts de zonnige uren. Niemand vertrouwt iemand. Iedereen wordt in de gaten gehouden door de mannen en vrouwen van de CDR, Comité de Defensa de la Revolución, een soort Burgerwacht met Stasi- en Gestapotrekjes. In elke wijk is er zo'n CDR. De leden worden aangespoord informa­tie door te spelen over 'contrarevolutionaire buren', over iedereen, zelfs familie die 'verdacht' is. Behalve de door­gewinterde fidelistas, hebben de meeste Cubanen veel meer op met de Amerikaanse cultuur dan Fidel in zijn meest donkere dromen durfde te vermoeden. Veel Cubanen hebben familie in Florida en willen dolgraag naar Miami vertrekken. Een Cubaanse grap hierover: wat zijn de twee dingen die de Cubanen van de VS waarderen? De films en al het andere! Een Cubaanse dissident zei ooit, "Fidel is net een vliegtuigkaper met twaalf miljoen mensen aan boord." Hij werd ook aangeduid als 'Diablo Rojo', Rode Duivel. Nooit geweten dat er een band bestaat tussen België en Cuba. Voor Cubanen is hun eiland een soort Hotel California, ‘you can check out any time you want, but you can never leave’. Cuba libre? Ja! De vraag is alleen wanneer.

Oh ja, ‘Che’ wordt in Latijns-Amerika gebruikt om iemands aandacht te trekken. Vrij vertaald wordt ‘Che’ gebruikt als vriend of maat.